معرفی مزینان کهن

تو ای مسینان! ای نام اهورایی که از بزرگی عصر مزداپرستی حکایت می‌کنی و اکنون، پیران شکسته و زنان چشم به راه و کودکان بی‌پناهی را در خود داری که پدران، شوهران و پسران‌شان به جستجوی نان، تو را که تهیدست مانده‌ای ترک کرده‌اند. چقدر شما را دوست می‌داشتم و شما می‌دانید که علی‌رغم زندگی، چه تعصّبی داشتم که یک روستایی راستین بمانم و به شما وفادار باشم.

ابوالحسن علی بن زید بیهقی معروف یابن فندق، مزینانی‌ها را مردمانی هنرمند و با مروت می‌داند و در معرفی بیت حکام مزینان می‌گوید: ابوعلی الحسن بن عباس مروزی بود که درمزینان متوطن شد و سلطان محمود سبکتکین ریاست مزینان بوی داد بنیابت خواجه رئیس صاحب دیوان خراسان ابوالفضل سوری المعتز، واولاد اوحکام ربع بودند، مردمانی هنرمند و با مروت، درادامه فصل بیت حکام مزینان، بیهقی از قاضیان وراویان حدیثش یادمی کند که روزگاری در مزینان متوطن شده‌اند و به کار قضاوت مشغول بوده‌اند از جمله الحاکم ابوالعلاء صاعدبن محمد الحنیفی که هم قاضی بوده وهم محدث وجد اومسعود بن شعیب بن محمدبن جعفر الحنیفی نیز که از علما و روات احادیث بوده و درجایی دیگر ازادیبانش می‌گوید که سرآمد شاعران عصر بوده‌اند"الادیب ابوسعد اسعد بن محمد المزینانی، اورا ادیب ابوسعد المزینانی گفتند، ادیبی فاضل و مخرج بود، ازمنظوم او این ابیات است که امام محمد بن حمویه را گوید:

یا صاحب الدیران زمت جمالکم بجانب الجزع من جرعاء وادیها

بلغ سلامی الی الذلفاء من حرض و انشدیها قریضا قاله فیها…

علامه علی اکبر دهخدا که عمری را برای احیای زبان پارسی تلاش و مجاهدت نموده وتوانسته درمدت حیات مبارکش آثار ارزنده‌ای را برجای بگذارد در توضیح واژهٔ مزینان با اشاره به کتاب " الانساب سمعانی " درلغتنامه اش آورده است :" مزینان شهری است در خراسان، وسپس به این شاعر مزینانی اشاره می‌کند که سوزنی درتضمین اشعار او گفته:

چونین قصیده گفت مزینانی ادیب اندرحق امیر اسماعیل گیلکی…

هست این جواب شعرمزینانی آنکه گفت یارب چه دلربای و فریبنده کودکی…