تاریخچه

قدمت مزینان به دوره‌های قبل از اسلام می‌رسد. محوطه باستانی، مسجد جامع و کاروانسرا، در داخل و همچنین بافت قدیمی روستا نشانگر تاریخ کهن آن است. ریشه کلمه مزینان، مزن و مزنا است. در زبان کردی، «مزن» به معنای دانشمند و «مزنا» به معنای جایگاه دانشمندان است و از این رو، لغت مزینان به معنای جایگاه دانشمندان ترجمه شده است. مسجد جامع مزینان تک ایوانی و مربوط به عهد صفوی است. صنیع الدّوله می‌نویسد: «ده سال قبل در مزینان مسجد جامعی بنا کرده‌اند؛ ولی قبل از این، در همین مکان مسجد جامعی بوده است.» بقعه امام زاده سید حسین و آرامگاه سید اسماعیل در ۲ کیلومتری مزینان و در حاشیه بهمن‌آباد قرار دارد. تپهٔ باستانی بِل قوز و خرابه‌های شهر قدیمی بادغوس درمسیر بادقوس و آب انبار و رباط شاهعباسی ویک بنای چاپارخانهمربوط به عهد مامون عباسی که برای امرِ بَرید و مراسلات از آن استفاده می‌شده، در اطراف این روستا قرار دارد. مضافاً این که دَه‌ها مسجد درکوچه و خیابان‌های آن ساخته شده که نشان از اعتقاد و ریشه‌های دینی اهالی دارد. در دورهٔ قاجار وقایعی در آن رخ داده است از جمله: قتل شاهرخ میرزا، نوهٔ نادرشاهافشار به دستور اقا محمد خان قاجار، هجوم ترکمان‌ها دراواخر قاجار به ناحیهٔ بیهق که باعث ناامنی و بی‌ثباتی منطقه گردیده و عدم کنترل دولت مرکزی باعث هجوم یاغیان وراهزنان به این دیار شده است. مزینان از دیرباز دارالحُکم یا دادگاهی محلی داشته و بزرگان آنجا مورد وثاق منطقه بوده، برای حلّ و فصل دعاوی خود به آن مراجعه می‌نموده‌اند. در مورد بیارجَمَند و میامی و عباس‌آباد می‌خوانیم که اهالی آن جا برای تأمین مایحتاج و نیز برای مداوای امراض و تأمین داروی مورد نیاز خود به مزینان می‌رفته‌اند. از طرف دیگر عشایر «خارتوران» نیز محّل رجوع و رفت‌وآمدشان مزینان بوده است.

کاروانسرا